Strzemieszyca – tak ciemiężyca zielona (Veratrum lobelianum), jedna z bardziej trujących roślin występujących w Polsce, nazywana jest w gwarze góralskiej. Jej nazwa rodzajowa znana jest od czasów starożytnych i pochodzi od łacińskiego verare = mówić prawdę, wiązano ją, w obyczajowości ludowej ze sproszkowanym korzeniem ciemiężycy, którego działanie pobudzało do kichania, a to z kolei miało potwierdzać prawdziwość wypowiedzi; epitet gatunkowy od nazwiska M. Lobela (XVI/XVIIw.), lekarza i botanika belgijskiego.
Ciemiężyca zielona objęta jest ochroną gatunkową.
Ciemiężyca zielona jest niebezpieczna między innymi ze względu na małą rozpiętość między dawką leczniczą a niebezpieczną. Jej toksyczne działanie znane jest od bardzo dawna – jego objawy opisywał już Krzysztof Kluk w swoim „Dykcjonarzu roślinnym” :
„Korzeń tey rośliny iest ieden z bardzo szkodliwych; a stąd poznać można lekkomyślność owych, którzy z iakiegokolwiek powodu daią go na kichanie. Świeży połknięty, rozpala wargi, gardziel i żołądek: wzbudza womity naigwałtownieysze, szczkawkę, ból nieznośny w wnętrznościach, bolesny i krwawy stolec, nadęcie żywota, kurczenie członków, ból głowy, zawrot, utratę masy, ślepotę, maiaczenie, mdłości, poty zimne; i częstokroć nagłą śmierć przynosi. To zaś wszystko nie razem się dzieie i nie u wszystkich osób.(…) Ani zewnętrznie iego zażycie bezpieczne iest. Proszek w nos pociągniony nayszkodliwsze czyni kichania; na brzuchu tylko położony pobudza womity. Sok z masłem na maść roztarty co miał parszywe leczyć owce, morzył.”
W lecznictwie stosowano kłącze ciemiężycy zebrane jesienią i wysuszone szybko w warunkach naturalnych (tzn. w cieniu i przewiewie). Surowiec zawiera 1,2-1,6% alkaloidów steroidowych (germinę i jej estry: germerynę i germitynę; zygadeinę i jej estry – protoweratynę A i B), garbniki, żywicę i barwniki. Silnie obniża ciśnienie krwi i zwalnia akcję serca. Obecnie kłącze służy głównie do izolowania protoweratyny A i B używanych w leczeniu nadciśnienia i rzucawki poporodowej. Stosowana bywa także zewnętrznie w postaci wyciągu alkoholowego jako środek znieczulający przy zapaleniach stawów i nerwobólach.
Ciemiężyca biała pokazana na rysunku różni się od ciemiężycy zielonej tylko kolorem kwiatów
Właściwości i zastosowanie:
* W lecznictwie ludowym korzeń ciemiężycy był traktowany jako lekarstwo ostateczne, gdy żadne inne nie chciało pomóc. Stosowano go zewnętrznie w postaci maści na parchy u ludzi i zwierząt oraz wewnętrznie na uporczywe febry, szaleństwo i „niemoc padaiącą”
* Ciemiężyca zielona jest groźna dla bydła i owiec – może powodować zatrucia, jeśli dostanie się do słomy. Zwierzęta omijają ją na pastwiskach. Czasem jest stosowana w weterynarii jako lek żołądkowy i przeciwpasożytniczy.
* Jest bardzo prawdopodobne, że Galowie używali soku z ciemiężycy jako skutecznej trucizny do zatruwania swoich strzał.
W Ameryce w wywarze z ciemiężycy moczono ziarno zabezpieczając w ten sposób siew przed myszami, ptactwem i innymi szkodnikami.
Wywar stosowano także do usuwania wszy u ludzi i zwierząt.
Na stronie została wykorzystana rycina pochodząca ze starodruków (ze strony Rare Books from the MBG Library).
